Żelazo w diecie dziecka

Dlaczego żelazo w diecie dziecka jest ważne? Jakie są czynniki ryzyka niedoboru żelaza i anemii? Jakie są objawy niedoboru? W jakich produktach znajdziemy żelazo?

Żelazo jest ważnym składnikiem, zarówno w diecie dorosłych jak i dzieci. Potrzebują go wszystkie nasze komórki. Pełni wiele ważnych funkcji m.in. odpowiada za transport tlenu do komórek i tkanek naszego organizmu, wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego oraz mielinizację komórek nerwowych, przez co odpowiada za prawidłowy rozwój poznawczy u dzieci.

Przyjmuje się, że zdrowe, urodzone w terminie dzieci mają wystarczające zapasy żelaza na pierwsze pół roku życia (zwykle 4-6). To zapasy, które zmagazynowały w czasie ciąży. Po tym czasie bardzo ważne jest włączanie do diety dziecka nowych pokarmów, szczególnie tych bogatych w żelazo.

Jakie są czynniki ryzyka niedoboru żelaza u dzieci?

Czynnikami ryzyka niedoboru żelaza i rozwoju anemii u dzieci są:

• przedwczesny poród – dziecko gromadzi większość zapasów żelaza w ostatnim trymestrze ciąży, w związku z tym dzieci urodzone przedwcześnie mają mniejsze zapasy tego składnika,
• ciąża mnoga,
• zbyt szybko przecięta pępowina – krew, która krąży między noworodkiem a łożyskiem w trakcie życia płodowego, musi zdążyć przedostać się do dziecka właśnie przez pępowinę po narodzinach. Po porodzie pępowina jeszcze chwilę tętni, najlepiej było by żeby jej odcięcie odbyło się kiedy tętnienie ustanie. W polskich Standardach Organizacyjnych Opieki Okołoporodowej zalecane jest odcięcie pępowiny nie wcześniej niż po minucie od narodzin dziecka. Natomiast ESPGHAN (Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci) mówi, że zalecane jest odczekanie 3 minut.
• niska masa urodzeniowa (poniżej 2,5 kg) – niezależnie od tego czy dziecko urodziło się w terminie czy nie,
• niedobór żelaza lub anemia u mamy w czasie ciąży, szczególnie nieleczone,
• zbyt duże spożycie mleka krowiego (powyżej 500ml na dzień) po 1 roku życia. W 1 roku życia nie podajemy mleka krowiego zamiast mleka mamy czy mleka modyfikowanego, między innymi dlatego, że nie będzie pokrywać wystarczająco zapotrzebowania na żelazo i może ograniczać jego wchłanianie z innych produktów,
• niskie spożycie produktów bogatych w żelazo.

Jakie mogą być objawy niedoboru żelaza?

Niedobory żelaza mogą się objawiać bardzo różnie. Może pojawić się:

• apatia,
• osłabienie,
• pogorszenie snu,
• przyspieszony oddech/zadyszka,
• bladość skóry,
• bladość spojówek,
• brak apetytu lub apetyt na produkty niejadalne np. piasek, kredę itp.
• bóle głowy

Te objawy mogą dotyczyć dzieci, ale też dorosłych. Jeśli miałaś anemię w ciąży, straciłaś dużo krwi w czasie porodu, masz bardzo obfite miesiączki, Twoja dieta jest uboga w produkty bogate w żelazo (o nich za chwilę) to koniecznie zbadaj też siebie!

Czy należy suplementować żelazo u dzieci na wszelki wypadek?

W Europie nie zaleca się standardowej suplementacji żelazem dla dzieci. Wyjątkiem są dzieci, które urodziły się przedwcześnie albo z niską masą urodzeniową – u nich suplementacja jest zalecana i powinna być zlecona przez lekarza neonatologa lub pediatrę.

Jak zbadać poziom żelaza? I kiedy to robić?

Jeśli podejrzewasz niedobór żelaza u dziecka, widzisz że dotyczą Was czynniki ryzyka, to jedynym sposobem żeby to sprawdzić jest zrobienie badania krwi. Badanie poziomu żelaza nie jest w Polsce badaniem przesiewowym, tzn. muszą wystąpić jakieś wskazania, żeby lekarz polecił Wam takie badanie, albo trzeba wykonać je na własną rękę, prywatnie.

Żeby sprawdzić zapasy żelaza należy zrobić dwa badania: podstawową morfologię i poziom ferrytyny. W morfologii widać jaka jest wielkość czerwonych krwinek, wysycenie hemoglobiną, ilość hemoglobiny. Ferrytyna natomiast jest białkiem, które magazynuje żelazo i daje nam informacje jakie są zapasy żelaza w organizmie.

Czy trzeba sprawdzić też poziom żelaza we krwi? Oczywiście można sprawdzić poziom żelaza, ale bez morfologii i poziomu ferrytyny nie dostaniemy pełnej informacji, czy żelaza jest wystarczająco dużo w organizmie. Poziom żelaza we krwi w ciągu dnia jest zmienny, bardziej wrażliwy na to co zjedliśmy itp.

Ale na podstawie morfologii i poziomu ferrytyny można stwierdzić, czy pojawił się niedobór żelaza lub anemia z niedoboru żelaza. Wyniki badań należy skonsultować z pediatrą, który pomoże dobrać odpowiednie leczenie jeśli będzie taka potrzeba. Nie podejmujcie suplementacji żelaza u dziecka na własną rękę!

Poniżej znajdziesz sugerowane przez ESPGHAN punkty odcięcia dla poziomu hemoglobiny i ferrytyny. Niższe wartości zwykle wiążą się ze zdiagnozowaniem anemii z niedoboru żelaza.

Jeśli w wynikach badań twojego dziecka widzisz niższe wartości, koniecznie skonsultuj się z lekarzem pediatrą. Punkty odcięcia mogą się różnić zależnie od metody stosowanej przez dane laboratorium.

Jeśli dziecko ma stwierdzony niedobór żelaza lub anemię, to po pierwsze potrzebuje podania preparatu żelaza według zaleceń lekarza. W tej sytuacji dieta bogata w żelazo jest ważna, ale nie polegaj tylko na niej, bo może przy dużych niedoborach i anemii żelazo dostarczane tylko z dietą to po prostu za mało.

Jak zadbać o odpowiednią ilość żelaza w diecie dziecka?

Zapotrzebowanie na żelazo zależy od masy ciała, od tego jak dużo mleka mamy lub modyfikowanego pije dziecko, wieku, i czynników, które wymieniłam na początku artykułu. Normy dla poszczególnych grup wiekowych są różne, na dodatek dzieci w pierwszych latach życia jedzą bardzo różnie (zarówno pod względem urozmaicenia diety jak i  ilości mleka, które dziecko pije).

Dla ułatwienia przygotowałam dla Was 2 przykładowe jednodniowe jadłospisy. Dla dziecka w wieku 6-12 miesięcy i dla dzieci w wieku 1-3 lata.

Tutaj możesz pobrać JADŁOSPIS z posiłkami bogatymi w żelazo.

Te jadłospisy to przykład, po to żebyś zobaczyła jakie ilości (orientacyjnie) i co powinno się znaleźć w diecie dziecka oraz jak to wszystko połączyć w posiłkach aby dostarczyć mniej więcej tyle żelaza ile jest podane w normach.

Pamiętaj jednak, że mleko mamy i mleko modyfikowane są nadal ważnym źródłem żelaza zarówno w drugim półroczu życia i w późniejszym czasie.

Które produkty są bogate w żelazo?

Produkty, które są najlepszymi źródłami żelaza są: mięso, ryby, jaja i nasiona roślin strączkowych. Te produkty powinny pojawiać się przynajmniej raz dziennie w posiłkach niemowlaka i małego dziecka, a jeśli walczycie z anemią to możesz włączać je do każdego posiłku. W takiej sytuacji możesz np. jednym posiłku podać mięso, w drugim jajko, w trzecim nasiona roślin strączkowych, tak aby źródeł żelaza było w jadłospisie jak najwięcej. Dodatkowo podawaj do tych posiłków produkty korzystnie wpływające na wchłanianie (o tym za chwilkę).

Produkty które zawierają żelazo w mniejszych ilościach to np. pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona i orzechy, suszone owoce, zielone warzywa (szpinak, brokuły, cukinia). Tymi produktami dobrze jest uzupełniać dietę na co dzień, żeby zwiększyć ilość żelaza w jadłospisie. Szczególnie jeśli jesteście na etapie, kiedy dziecko nie jada jeszcze dużo w trakcie stałych posiłków.

Jak poprawić przyswajanie żelaza z posiłków?

Szczególnie w przypadku niedoborów i anemii ważne jest, żeby produktów bogatych w żelazo nie łączyć z mlekiem krowim i nabiałem. Obecny w nich wapń będzie ograniczać wchłanianie żelaza.

Jeśli więc przygotowujesz np. kasze czy płatki zbożowe dla dziecka, to nie przygotowuj ich na mleku krowim tylko na wodzie lub napoju roślinnym, który nie powinien w tym wypadku mieć dodatku wapnia.

W przypadku starszych dzieci i dorosłych ważne jest też nie popijanie posiłków kawą i herbatą. Zawierają one przeciwutleniacze, flawonoidy i polifenole, które też ograniczają wchłanianie żelaza. To jeden z powodów, dla których kawa i herbata są przeciwwskazane w diecie dzieci. Dotyczy to również kawy zbożowej!

Co poprawia wchłanianie żelaza?

Składniki poprawiające wchłanianie żelaza to: kwas foliowy, witamina B₁₂, witamina C i kwaśne środowisko. Dlatego np. chleb na zakwasie będzie miał lepiej przyswajalne żelazo niż chleb z pełnego ziarna, który nie jest robiony na zakwasie.

Do wszystkich posiłków zawierających żelazo dobrze dodawać produkty bogate w witaminę C, która znajduje się w większości surowych warzyw i owoców. Wśród owoców najlepszymi źródłami witaminy C są cytrusy, kiwi, truskawki, jagody, maliny, jeżyny, dzika róża. Można też po prostu dodać do posiłku kilka kropli soku z cytryny. Starszym dzieciom (po 1. roku życia) można podać też zakwas z buraków – jest świetnym wsparciem w walce z anemią z niedoboru żelaza.

Nie musisz unikać błonnika w diecie dziecka. Jeśli dieta jest urozmaicona a produkty bogate w żelazo są w niej na co dzień, to nie ma sensu martwić się tym, że ogranicza on wchłanianie składników odżywczych.

Jeśli natomiast stosujecie dietę wegańską albo jeśli dziecko ma stwierdzone niedobory żelaza, to kasze, strączki, pełnoziarniste płatki zbożowe, orzechy czy nasiona można wcześniej namoczyć, żeby poprawić wchłanianie żelaza.

Produkty bogate w żelazo a rozszerzanie diety – kiedy wprowadzić do diety mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych?

Produkty bogate w żelazo powinny być jednymi z pierwszych, które wprowadzamy do diety dziecka.

Żelazo jest ważnym składnikiem i w okresie rozszerzania diety to właśnie posiłki uzupełniające będą najważniejszym źródłem tego składnika, bo zapasy z życia płodowego mogą już w tym czasie nie być wystarczające. Dlatego nie wprowadzaj przez dwa miesiące tylko warzyw i owoców. Jeśli zaczynacie rozszerzanie diety kiedy dziecko ma około 6 miesięcy, to produkty bogate w żelazo (mięso, ryby, nasiona roślin strączkowych, jaja) powinny pojawić się w jadłospisie dziecka już w pierwszych tygodniach!

Przeczytaj o ważnych zasadach rozszerzania diety niemowląt.

Mleko mamy a przyswajanie żelaza

Jak to jest z mlekiem mamy skoro wapń ogranicza wchłanianie żelaza i zaleca się unikanie łączenia żelaza z nabiałem i mlekiem krowim?

Mleko mamy nie ogranicza wchłaniania żelaza, mimo że zawiera wapń. W mleku kobiecym znajduje się również laktoferryna, białko, które wspiera przyswajanie żelaza. Żelazo z mleka kobiecego jest tak naprawdę najlepiej przyswajalne! Laktoferryna dodatkowo wspomaga wchłaniane żelaza z innych produktów, dlatego jeśli dziecko jest karmione piersią, to spokojnie można podać pierś po posiłku bogatym w żelazo. Nie obawiaj się też karmienia piersią po podaniu dziecku preparatu z żelazem.

Pamiętaj też, że żelazo jest tym składnikiem, którego ilość w mleku mamy NIE JEST zależna od diety lub suplementacji matki. Więc wskazaniem do suplementowania żelaza u mamy jest występujący u mamy niedobór. A jeśli niedobór żelaza dotyczy dziecka, to ono powinno przyjmować suplementację.

ZOBACZ #KWADRANSZJACKOWSKA O ŻELAZIE W DIECIE DZIECKA NA YOUTUBE

To nagranie możesz też wysłuchać na Spotify, a poniżej znajdziesz notatkę wizualną, czyli skrót najważniejszych informacji!

Notatki wizualne robi dla mnie Monika Fabiańska – Nowoczesna Asystentka

Masz pytanie? Zostaw komentarz!

Ten wpis się przyda? Udostępnij go na Facebooku lub Instagramie <3 Dziękuję!

LITERATURA:

ESPGHAN Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nurt. 2017; 64(1):119-132

ESPGHAN Iron Requirements of Infants and Toddlers, JPGN, Volume 58, Number 1, January 2014 

WHO Iron Deficiency Anaemia Assessment, Prevention and Control, 2001

Normy Żywienia dla Populacji Polskiej IŻŻ 2017

 Standard Organizacyjny Opieki Okołoporodowej